Công ước UNESCO 2005 hướng tới phát triển hệ sinh thái văn hóa bao trùm và bền vững

Ngày 6/6/2023, tại trụ sở UNESCO, Paris, Cộng hòa Pháp, Kỳ họp lần thứ 9 Đại hội đồng Công ước về bảo vệ và phát huy sự đa dạng của các biểu đạt văn hóa đã diễn ra với sự tham gia của đại diện các quốc gia thành viên, quan sát viên, tổ chức quốc tế, tổ chức xã hội-nghề nghiệp,… dưới sự chủ trì và điều hành của bà Elia Del Carmen Guerra Jurado, Đại sứ, Trưởng Đại diện Phái đoàn thường trực Panama bên cạnh UNESCO. Việt Nam, Bỉ, Rumani và Nigeria đảm nhiệm vai trò Phó Chủ tịch Đại hội đồng. Với vai trò Thành viên UBLCP Công ước nhiệm kỳ 2021-2025, đoàn Việt Nam có sự tham gia của bà Lê Thị Hồng Vân, Đại sứ, Trưởng đại diện Phái đoàn Việt Nam bên cạnh UNESCO, bà Trần Hải Vân, Phó Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và ông Đào Quyền Trưởng, Phó Vụ trưởng Vụ Ngoại giao Văn hoá và UNESCO, Bộ Ngoại giao.

Phát biểu Khai mạc Kỳ họp, ông Ernesto Ottone, Trợ lý Tổng Giám đốc UNESCO nhắc lại tuyên bố chung của các quốc gia thành viên tại Hội nghị thế giới về chính sách văn hóa và phát triển bền vững MONDIACULT 2022, công nhận văn hóa là một loại hàng hóa công toàn cầu. Những đóng góp đáng ghi nhận của văn hóa và sáng tạo đối với nền kinh tế toàn cầu được biểu hiện qua những con số, cụ thể các ngành công nghiệp chiếm hơn 3,1% GDP toàn cầu và 6,2% tổng số việc làm (theo Báo cáo toàn cầu của Công ước năm 2022). Đây là nền tảng để văn hóa được công nhận là động lực mạnh mẽ đối với phát triển bền vững và là mục tiêu cụ thể của chương trình nghị sự 2030. Ông Ernesto Ottone cũng nhấn mạnh những thách thức mà ngành văn hóa và sáng tạo phải đối mặt, trong đó có sự phát triển của trí tuệ nhân tạo và việc giải quyết những vấn đề liên quan đến sở hữu trí tuệ. UNESCO kêu gọi các bên tham gia triển khai hành động cụ thể để phát triển hệ sinh thái văn hóa bao trùm và bền vững, tích cực thảo luận để đưa ra tầm nhìn chiến lược cho tương lai của Công ước.

Báo cáo về các hoạt động của Ban Thư ký Công ước tại Kỳ họp nêu rõ 4 ưu tiên chính: hỗ trợ quản lý Công ước; giám sát thực thi Công ước, trong đó có quản lý và chia sẻ kiến thức; hỗ trợ thực thi Công ước thông qua hợp tác quốc tế và các chương trình hỗ trợ; nâng cao nhận thức và huy động các bên liên quan thông qua truyền thông và các sáng kiến hỗ trợ. Ban Thư ký chúc mừng Công ước có thêm 3 quốc gia thành viên mới (Cabo Verde, Pakistan, Turkmenistan), nâng tổng số thành viên lên 152, chiếm 80% quốc gia thành viên UNESCO. Một số hoạt động nổi bật của Ban Thư ký bao gồm việc xuất bản Báo cáo toàn cầu (phiên bản số 3) về “Tái định hình chính sách về sáng tạo: Công nhận văn hóa là một hàng hóa công toàn cầu” – một công cụ nhằm thông tin về việc xây dựng các chính sách hiệu quả, thực tiễn và đề xuất sự thay đổi thông qua chia sẻ những thực hành tốt ở cấp độ quốc tế; thực hiện khảo sát toàn cầu về vị thế của các nghệ sỹ; xuất bản báo cáo “Công nghiệp điện ảnh Châu Phi: Xu hướng, Thách thức và Cơ hội vì sự phát triển”; phê duyệt hơn 10 dự án thụ hưởng từ quỹ IFCD trong giai đoạn 2021-2022,… Ban Thư ký cũng khuyến khích các quốc gia thành viên đóng góp tự nguyện cho các chương trình nâng cao năng lực, việc triển khai hệ thống quản lý kiến thức (KMS) và nền tảng giám sát chính sách (PMP).

Phát biểu tại Kỳ họp, bà Trần Hải Vân, Phó Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế đánh giá cao nỗ lực của Ban Thư ký trong việc triển khai các hoạt động của Công ước, đồng thời chia sẻ, nhằm hưởng ứng các hoạt động thực thi Công ước, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Chương trình tổng thể về phát triển văn hóa Việt Nam giai đoạn 2023 – 2025 ngày 15/5/2023 và đang trong quá trình dự thảo trình Quốc hội Việt Nam thông qua ngân sách thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về chấn hưng, phát triển văn hoá, xây dựng con người Việt Nam cho giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến năm 2045. Các chương trình được xây dựng với mục tiêu ưu tiên, đầu tư nguồn lực để phát triển văn hóa nghệ thuật thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng, bảo đảm sự phát triển bền vững của đất nước. Việt Nam cũng đã hoàn thành Dự án triển khai thí điểm bộ Chỉ số Văn hóa|2030 của UNESCO và đang lên kế hoạch xây dựng bộ chỉ số văn hóa quốc gia của Việt Nam để đưa vào hệ thống thống kê quốc gia, làm cơ sở cho việc thực thi và đề xuất các chính sách/biện pháp phát triển ngành văn hóa nói chung và công nghiệp văn hóa nói riêng. Bên cạnh đó, Việt Nam tích cực tham gia các sáng kiến, hội nghị về bảo vệ quyền tự do sáng tạo của nghệ sỹ, trong đó có Hội nghị thượng đỉnh thế giới về văn hoá và nghệ thuật lần thứ 9 do Liên đoàn các hội đồng nghệ thuật và cơ quan văn hoá (IFACCA) phối hợp với Hội đồng Nghệ thuật Thuỵ Điển tổ chức tại Stockholm, Thuỵ Điển vào tháng 5/2023.

Tại phiên làm việc về thực hiện Công ước trong môi trường số, đoàn Việt Nam đã cung cấp thông tin về nỗ lực của Việt Nam trong đó có việc sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ với một số điểm mới về quyền tự bảo vệ, trách nhiệm pháp lý về quyền tác giả, quyền liên quan đối với các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian, biện pháp công nghệ bảo vệ quyền, thúc đẩy hoạt động thực thi quyền trên môi trường số. Đây là một trong những quy định cần thiết nhằm bảo đảm quyền, sinh kế của những nhà sáng tạo và việc khai thác các sản phẩm văn hóa và sáng tạo một cách hợp pháp trên môi trường số. Việt Nam cũng nhân dịp này giới thiệu cuốn sách “Công ước UNESCO 2005 về bảo vệ và phát huy sự đa dạng của các biểu đạt văn hóa và con đường phát triển công nghiệp văn hóa Việt Nam” của tác giả TS. Nguyễn Phương Hòa được xuất bản tháng 5 năm 2023. Vấn đề về đẩy mạnh chuyển đổi số, phát triển văn hóa số là một trong những nội dung quan trọng được nhấn mạnh trong cuốn sách. Bên cạnh đó, tác giả đã đề xuất một loạt các giải pháp nhằm tạo nguồn lực phát triển công nghiệp văn hóa sáng tạo. Trên tinh thần đó, Việt Nam kêu gọi thúc đẩy hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau giữa các quốc gia thành viên, các đối tác liên quan trong việc thực hiện Công ước trong môi trường số.

Về vai trò của Việt Nam tại Kỳ họp, Bà Lê Thị Hồng Vân, Đại sứ, Trưởng đại diện Phái đoàn Việt Nam bên cạnh UNESCO cho biết việc Việt Nam được các quốc gia nhóm nước châu Á-Thái Bình Dương tín nhiệm, bầu làm Phó Chủ tịch Đại hội đồng thể hiện uy tín, vị thế và trách nhiệm của Việt Nam trong việc tham gia, đóng góp tích cực vào các hoạt động của Công ước. Đại sứ nhấn mạnh văn hóa và sáng tạo là “nhịp tim” của xã hội, là động lực để phát triển bền vững, phục hồi và gắn kết xã hội. Việt Nam hiện đang triển khai các mục C4, C5 và Tuyên bố chung MONDIACULT và tiến tới lễ kỷ niệm 20 năm Công ước, theo đó, việc tiếp tục đảm bảo quản lý Công ước, triển khai hiệu quả các ưu tiên chiến lược là điều cần thiết, trong đó có đối xử ưu tiên, môi trường số, địa vị của nghệ sỹ, cũng như các ưu tiên toàn cầu của UNESCO: bình đẳng giới và các quốc đảo nhỏ đang phát triển. Việt Nam cam kết chung tay với các quốc gia thành viên khác và các đối tác trong việc phát huy sức mạnh của văn hóa và sáng tạo vì sự tự cường và phát triển bền vững.