Chiều ngày 12/12/2025, tại trụ sở Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL), Lãnh đạo Cục Hợp tác quốc tế và Cục Di sản văn hóa đã có buổi làm việc với đại diện Cơ quan Kiểm kê Tù binh và Người mất tích (DPAA) thuộc Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ.
Tham dự buổi làm việc, về phía Hoa Kỳ có ông Kelly McKeague, Giám đốc DPAA; Thiếu tá Jason Kim, Chỉ huy trưởng Phân đội 2 (DPAA) và ông Maj Matt Brousseau, Phó trưởng văn phòng DPAA tại Việt Nam. Về phía Bộ VHTTDL có TS. Nguyễn Phương Hòa, Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế và ông Phạm Định Phong, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa.
Buổi làm việc diễn ra nhân dịp đoàn công tác của DPAA do ông Kelly McKeague, dẫn đầu đang có mặt tại Hà Nội để tham dự lễ trao trả hài cốt binh lính Mỹ. Đây cũng là cuộc gặp gỡ chính thức đầu tiên giữa DPAA và Bộ VHTTDL liên quan đến vấn đề POW/MIA, cụ thể là việc tiếp cận và xử lý các kỷ vật chiến tranh.
Bước chuyển mới trong nỗ lực tìm kiếm và hòa giải
Mở đầu cuộc trao đổi, ông Kelly McKeague nhấn mạnh tầm quan trọng của nhiệm vụ kiểm kê quân nhân mất tích. Ông chia sẻ một thực tế rằng, có những trường hợp gần như không thể tìm thấy hài cốt. Trong hoàn cảnh đó, những kỷ vật chiến tranh trở thành niềm an ủi duy nhất và vô giá đối với thân nhân các gia đình, dù là phía Hoa Kỳ hay Việt Nam.
Giám đốc DPAA nhắc lại sự kiện ý nghĩa trong chuyến thăm Hoa Kỳ của Chủ tịch nước Lương Cường vào tháng 9 vừa qua tại New York. Tại đây, Chủ tịch Lương Cường đã chứng kiến lễ trao trả 5 kỷ vật chiến tranh cho các gia đình cựu chiến binh hai nước. Tiếp nối tinh thần đó, DPAA đề xuất ý tưởng hai bên cùng rà soát hệ thống bảo tàng và các gia đình để thực hiện việc trao trả kỷ vật. Ông McKeague cho biết phía Mỹ sẵn sàng khuyến khích các gia đình cựu chiến binh Mỹ trao trả hiện vật cho Việt Nam và mong muốn điều tương tự từ phía Việt Nam.
Lan tỏa thông điệp hòa bình từ kỷ vật chiến tranh
TS. Nguyễn Phương Hòa, Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế ghi nhận việc trao trả các kỷ vật chiến tranh mang ý nghĩa nhân văn lớn đối với các gia đình thân nhân. Liên quan đến việc xử lý các kỷ vật này, bà Phương Hòa chia sẻ quan điểm về giá trị của hiện vật khi được trưng bày tại các bảo tàng. Theo bà, điều quan trọng là những kỷ vật này nhắc nhở công chúng về bài học vượt qua nỗi đau, yêu thương và bảo vệ hòa bình khi chúng được giới thiệu rộng rãi.
Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế cho rằng, bên cạnh việc tạo thuận lợi cho các gia đình trao trả kỷ vật cho nhau, một trong những việc làm có ý nghĩa là động viên, khuyến khích các gia đình hiến tặng kỷ vật cho các bảo tàng trưng bày. Bà nhấn mạnh việc giới thiệu các hiện vật này với công chúng sẽ giúp truyền tải thông điệp về hòa bình một cách rộng rãi hơn.
Tuy nhiên, TS. Nguyễn Phương Hòa cũng khẳng định, Việt Nam luôn tôn trọng nguyện vọng của các gia đình thân nhân. Trong trường hợp các gia đình có nguyện vọng nhận lại kỷ vật, các cơ quan chức năng sẽ xem xét dựa trên các cơ sở pháp lý để thực hiện.
Hài hòa giữa cơ sở pháp lý và tinh thần nhân đạo
Từ góc độ cơ quan chịu trách nhiệm quản lý di sản văn hóa, ông Phạm Định Phong, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa cho biết, các kỷ vật chiến tranh đang được lưu giữ tại các bảo tàng Việt Nam thường không thuộc nhóm hiện vật bị tước đoạt hay buôn bán trái phép theo các công ước quốc tế mà Việt Nam tham gia (như Công ước 1970 của UNESCO về các biện pháp ngăn cấm xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa), do đó không chịu ràng buộc pháp lý quốc tế về việc phải hoàn trả.
Tuy nhiên, trên tinh thần “gác lại quá khứ, mở ra tương lai” và chủ trương nhân đạo của Đảng và Nhà nước Việt Nam, ngành di sản luôn sẵn sàng hợp tác trong các nỗ lực tìm kiếm nguồn gốc và trao trả kỷ vật chiến tranh giữa hai nước. Ông Phạm Định Phong dẫn chứng trường hợp Bảo tàng tỉnh Quảng Bình năm 2017 đã thực hiện trao trả kỷ vật cho phía Hoa Kỳ dựa trên tinh thần này.
Đại diện Cục Di sản văn hóa cho biết sẽ nghiên cứu và tìm giải pháp phù hợp. Nếu xác minh được các hiện vật có nguồn gốc của quân nhân Hoa Kỳ đang lưu giữ tại các bảo tàng, di tích Việt Nam, phía Cục sẵn sàng hợp tác để xác minh, làm rõ và trao đổi các phương án giải quyết phù hợp.
Đáp lại những chia sẻ từ phía Việt Nam, ông Kelly McKeague bày tỏ sự thấu hiểu sâu sắc đối với giá trị lịch sử và thông điệp hòa bình mà các bảo tàng Việt Nam đang gìn giữ. Ông cũng làm rõ thêm về tâm tư của các gia đình Mỹ: đối với họ, những “kỷ vật cá nhân” (như thẻ bài, thẻ tên, nhẫn…) mang ý nghĩa thiêng liêng về mặt tinh thần, giúp họ kết nối với người thân đã khuất, đặc biệt trong những trường hợp không tìm thấy hài cốt.
Ông McKeague nêu ra giải pháp, trong trường hợp các gia đình mong muốn nhận lại kỷ vật cá nhân, họ có thể trao đổi bằng các kỷ vật mang tính lịch sử khác để đảm bảo các bảo tàng Việt Nam vẫn có hiện vật trưng bày, tiếp tục sứ mệnh giáo dục lịch sử.
Kết thúc buổi làm việc, phía DPAA cho biết sẽ sớm gửi Bộ VHTTDL danh sách liệt kê chi tiết các kỷ vật được cho là đang nằm tại các bảo tàng Việt Nam để các cơ quan chuyên môn có cơ sở rà soát, giảm thiểu thời gian tìm kiếm tại hệ thống các bảo tàng trên toàn quốc.
Lan Phương