Sáng ngày 13 tháng 10 năm 2025, tại hội nghị thường niên Hiệp hội Luật Châu Á-Thái Bình Dương LAWASIA – diễn đàn pháp lý uy tín của khu vực Châu Á-Thái Bình Dương – Tiến sĩ Nguyễn Phương Hoà, Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, đã trình bày tham luận tại phiên chuyên đề “Vai trò pháp luật trong bảo tồn đa dạng và đặc sắc văn hoá địa phương trong bối cảnh toàn cầu hoá”. Bà là diễn giả đại diện Việt Nam, bên cạnh các chuyên gia quốc tế đến từ Úc, Ấn Độ, Nhật Bản, Malaysia và Đài Loan.
Trong bối cảnh toàn cầu hoá đang diễn ra mạnh mẽ, với sự giao thoa ngày càng sâu rộng của thông tin, công nghệ, hàng hoá và chuẩn mực văn hoá, vấn đề bảo tồn bản sắc văn hoá địa phương trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Theo Tiến sĩ Nguyễn Phương Hoà, pháp luật đóng vai trò then chốt như một “lá chắn” bảo vệ và đồng thời là “chiếc cầu nối” để các nền văn hoá địa phương có thể vừa giữ gìn bản sắc, vừa chủ động tham gia vào dòng chảy toàn cầu.
Quyền văn hoá – nền tảng của pháp luật bảo vệ văn hoá
Trong bài tham luận, Tiến sĩ Nguyễn Phương Hoà nhấn mạnh văn hoá không chỉ là một yếu tố mềm trong phát triển, mà là một quyền cơ bản của con người – quyền được tiếp cận, sáng tạo, tham gia và thụ hưởng đời sống văn hoá. Bà chia sẻ rằng, tại Hội nghị chính sách văn hoá lớn nhất thế giới nhằm xác định chương trình nghị sự toàn cầu về văn hoá Mondiacult do UNESCO tổ chức gần đây tại Barcelona, Tây Ban Nha mà bà vừa tham dự, quyền văn hoá một lần nữa được khẳng định là trụ cột không thể tách rời trong hệ thống quyền con người toàn cầu.
Ở Việt Nam, hệ thống pháp luật quốc gia đã ghi nhận và bảo vệ quyền văn hoá một cách rõ nét. Hiến pháp quy định quyền tiếp cận và tham gia vào đời sống văn hoá, quyền sáng tạo nghệ thuật, nghiên cứu khoa học, cũng như quyền sử dụng ngôn ngữ, chữ viết và bảo tồn phong tục tập quán của các dân tộc thiểu số.
Luật Di sản Văn hoá, Luật Giáo dục, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn và các văn bản pháp lý khác tạo thành nền tảng bảo vệ di sản vật thể và phi vật thể, tri thức bản địa, không gian văn hoá và cả quyền văn hoá của cộng đồng.
Gắn kết pháp luật quốc tế và hợp tác toàn cầu
Bên cạnh hệ thống pháp luật quốc gia, Việt Nam còn là thành viên tích cực của nhiều công ước quốc tế do UNESCO và các tổ chức đa phương khác khởi xướng, trong đó nổi bật là Công ước 2005 về bảo vệ và phát huy sự đa dạng của các biểu đạt văn hoá. Những văn kiện này khẳng định quyền của các quốc gia trong việc xây dựng chính sách văn hoá phù hợp với đặc thù địa phương, đồng thời thúc đẩy quyền tham gia văn hoá của tất cả các nhóm xã hội, đặc biệt là phụ nữ, người dân tộc thiểu số và cộng đồng bản địa.
Pháp luật – công cụ cân bằng giữa hội nhập và bản sắc
Cục trưởng Nguyễn Phương Hoà cũng chỉ ra một số thách thức như sự thiếu đồng bộ trong thực thi pháp luật, nguy cơ thương mại hoá văn hoá truyền thống và xung đột giữa luật pháp hiện đại với tập quán truyền thống. Tuy nhiên, bà khẳng định rằng cách tiếp cận “bao trùm, toàn diện có sự tham gia của các bên liên quan” trong quá trình xây dựng pháp luật, chính sách; cùng tôn trọng đa dạng văn hóa là chìa khóa để bảo đảm rằng quá trình toàn cầu hóa không diễn ra với cái giá của sự mai một văn hóa, mà trái lại, trở thành động lực thúc đẩy sự giao thoa và làm giàu bản sắc lẫn nhau của các dân tộc.
Sự hiện diện và đóng góp của Việt Nam tại diễn đàn pháp lý khu vực như LAWASIA 2025 là minh chứng cho cam kết mạnh mẽ trong việc bảo vệ và phát huy giá trị văn hoá dân tộc, khẳng định vai trò của văn hoá trong chiến lược phát triển quốc gia giữa bối cảnh toàn cầu hoá ngày càng sâu rộng./.
Phạm Huyền Trâm